Sunday, June 13, 2010

Palo Terminology


Palo Terminology

Spanish English Palo words

abanico fan - nfu
abey abanké
abrir open- wuanka, duilando
abrojo nguingo, nguino
abuelo grandfather - nkaí, nkuku
acacia topia
aceite Oil - masi maki
actividad activity - kinyángla
adelante come foreward - yalangá ngui
adivinar divination - vititi menso (con espejo
mágico),vititi nkobo(s)
(con caracoles)
adivino diviner - kusambulero, ngango ngombo,
vititi sambidilango
(vista del conocimiento)
adorno - bután dumba, mona
africa africa - wánkila
agua Water - mansa, manso, masa, mesi, ymasa
agua coco coco milk - mansa kanputo,
masa kanputo
agua del mar ocean water - kalunga, galunga,
mansa kalunga, masa kalunga
agua del río river water - mansa cholán, masa cholán
aguardiente rum , palm wine - malafo, mansa ngangulero
aire air - nkili, kunanfinda
ají pepper , bell pepper - fótila
ajo garlic - diamputo, niasa
alamo - machuso, mechuso
albahaca basil , sweet basil - medaló, guánguao
alcohol alcohol - malafo mbinga, mabinga
algodon cotton - duambo
almendra almond - eguinsé
alta high - simane, sambi, sambia, nsambi, nsambia
altar alter - brandikú sambi, brandikú nsambi
amado a loved one - nguá
amar to love - ngolele
amanecer to waken - dikolombo dikuama
amarillo yellow - lola, moamba
amarrar tie , to tie - kuta, nkuta
amiga female friend - nkundi, yeyé
amigo male friend - wankasí
amigos friends - bakundi
amuleto amulet - macuto, makuto
ancestro ancestor- bakulá
antepasado deceased - bakulá
aquí here - munankuto, munankutu
araña spider - masu
arbol tree - bukuá, musi, yaiti
arena sand - miseke
aretes ear rings - ngungu
arodillar kneel - fukama
arroz rice - eloso, loso, yaloso
avispa bee or wasp - supiwanpungo
ayudar to help or assist - kawuanko
azogue mercury - fendingondé
azul blue - bundi
babosa snail - yerebita, soyanga
bailar to dance - kina kuame
baile dance festival - kizumba
ballena whale - lauriako
bandera flag - dimbre, kanda, lelensuata
bañarse to bathe - munia
baño bath - sala
barco boat - kumbe, nkumbe
barriga stomach - malusa, kibumo
bastante plenty - mbongo
baston walking cane - tongo
basura trash - nsasa, ntiti
bata dress - matutu
bautizo baptism - botika, gangangó
beber to drink - mu
bebida drink , liquor - chamba, malafo
bendición blessing - dingansuá
bichito (s) small bug - bitilengo, (nfimán)
bicho (s) bug - munfüira, (muninfüise)
bien well , be well - kiambote
bigotes beard - sanso, nsanso
blanco white - mundele
boca mouth - nuá, nia mua, munan nuá, moá, nakó
bolsillo pocket - kuto, nkuto, munankuto
bonita pretty - mlombe, mbuta
bota throw away - lusango
botar to throw - yosa
botella bottle - fumbo, buate
brazo arm - lembo batolembo
brocha brush - sama
bruja witch , sorceress - guenge, nguenge
brujeriá witchcraft - kindamba, mayombe, mumbanda
brujo wizard , sorcerer - tata nganga, tata nkisi,
tata ndoki, tata mayombe, nbandoki, ndongo, ngangulero
bruto dummy - matutu
bueno well - bundu, lulendo, mbote
burro donkey , ass - kombo bongalá
caballero gentleman - ndo, paná
caballito del diablo horse (mount) of devil - nkombo akinó,
nsusu muteka, abalán pemba, kombo iata iabuiri
caballo horse - batu, nialo, nialu, fato, nfato, nkato
caballo medium spiritual medium - ngango ngombo, nganga ngombo
cabeza head - brukoko, ntu, mulunda
cabildo home - munanso
café cuban coffee - kundia, kasá, kualikilo
calabaza squash - malampe, nalé, makuké, maluké
caldero pot - kiso, nkiso, muluguanga
calentura hot cold flash - fuka, mfuka
caliente hot - banso
calor very warm - banso, muyodo
callar quiet - guisá
calle street - nsila, sila
cállese be quiet - kawako matoko
cama bed - tanda, lukuame, mfuembe
camarón shrimp - brinda, nbrinda
caminar to walk - kiamene, kuenda, kiako
camino road - kuenda, kuendan, nsila
campana bell - ngongo
campo country-farm - kunayonda, kunayanda
campo country-woods - nseke. mumuseke, miseke
canasta basket - kawuandi
candado lock - matuí, kumba
candela fire - bansa, bánsua, nbánsua, mboso, ntuya, baso, mbaso
canela cinnamon - mokoko wando
cantar sing - nfindan
canto song - nfinda, mambo
caña cane - mikanga, misanga, muengue, marioka
caña de azúcar sugar cane - madiadiá, musenga
caña brava bamboo - matombe
cañon canon - matende
cara face - bundí, itama
caracol shell - nkobo, bonantoto, simbu
carbón charcaol - etía
cárcel jail (ed) - Nso gando, kutamu labambu
carne meat - mbisi, bisi, mbifi, bifi
carnero ram - meme, dimeme
carta letter - mukanda, nkanda
casa house - nso, munanso
casado married - nklá
casamiento to marry - kusakana, longo
cáscara shell or outer cover - lele
catorce fourteen - kumiyá
cazador hunter - mbole, walube
cazar to hunt - kuela
cazuela cauldron - balonga, balongo, kalubango, mulanganga, guincho, nguincho
cebolla onion - molalo, alulosa, abubosa
ceiba ceiba pentandra - nsambi, ngunda, ngundo, nsambia, sambia, sambi
cementerio cemetery - nfindantoto, kunanso, kunasinda
ceniza ashes - mpolo kubí, mpolo banso
cerebro mind - samidilango
ciego blind - wafamensu, kanaba
cielo sky - nsulu, sulu
cien hundred - nkama
cigarro cigar - nsunga, sunga
cigarillo cigarette - nsunga mene, sunga mene
cimarrón escaped slave - pakase lele
cinco five - ifumo
cintura waist - eluketo, munila
ciudad city - mbansa
clavo nail - manan sonyé
cobrar charge - igana
cocina kitchen - lambe
cocinar to cook - ise
cocinero a cook - mulombi, mualambi
coco, coconut - kano mputo, babomela busa, bana coco
cocodrilo crocodile - gando munadansa
coge take - kuata
coger to take - tala
cojo limping - guafákulo
collar necklace - sanga ndile, nkutu dilanga
comer to eat - gako, lubia
comida food - ndiá, uria, udia
compañero companion - mpanga samba
comprar to buy - kuenda suila, kita
contar tell - nika
contento happy - matoka kawuando
conversando conversing - banbangán
conversación conversation - burokoko
corazón heart - ntimate, nbundo
corojo palm oil - ntunde
correr run - lenga
corriendo running - san san
cráneo cranium = skull - kiyumba
crucifijo crucifix - nkagui, nsambiapiri
cruz cross - njubo, tanda, kabusa
cuarto room - suako
cuatro four - iya, tatu, efuá
cuatro espquinas four corners - dilu, ndilu
cuatro vientos four winds - kulusu, lucero
cuba cuba - ngundo, kimputo
cubano cuban - wanfuto
cucaracha cockroach roach - nfusé, mpesí, pese, mpese
cuchara spoon - luto, nalende, kalú
cuchillo knife - mbeleko, bele, mbelefina
cuerpo body - nitu, masimenga, fumanguame
cueva cave - kasimbo, kasimba
cuidado careful - kirio, nkirio
culebra snake - mbamba, mbambo, sima, nsima
curandero healer - Ngango buka, gangantare
chivo goat - chenché, ekomba, kambo, kombo, nkango, nkongo
chusma trashy female - ñángara
chismoso nosy + gossiper - ndimanguiwa
chiquillo small child - watoko, guatoko
chino chinese - mingango, mogango
dame give me - kuende, atuyá, támbula, simba, mpandika
dar to give - kuba
daño harm - diambo, kualono
dedo finger - mioko, mioka, ngüika
dedos fingers - nlembo, lembo
derretir melt - languán
deseo desire - ntondele
despacio slow(ly) - sualo sualo
despierto awake - wiriko
desprenderse tear away from - sakri, sakrilá
día day - bá, muine, melembe, lumbo
diablo devil - ndoki, kibundo, karire, minianpungo,
kachanga, tata lubuisa, sampungo, doki
diente teeth - menu, meno
diez ten - kumi
dieciséis sixteen - kumisabami
diecisiete seventeen - kumisabuare
dieciocho eighteen - kuminona
diecenueve nineteen - kumifuá
dinero money - nsimbo, simbo, simbongo, nbongo
dios god - nsambi, sambi, nsambia, sambia
dioses gods - mpungos, npungos, mpungo, npungo
diosa goddess - mpungu
doce twelve - kumiyole
dolor pain - yela, lunsa
domingo sunday - diansona
doncella virgin - kiwaka
donde where - kilumbo, kiló
dormir sleep - léka, solele
dos two - yolé, tauo, yari
duele it hurts - yele
dueña female owner - nguda nkita
dueño male owner - gangán gumbo
dueño owner - dundu mbe
dulce sweet - dimbo, ndimbo
durante dia during daytime - kunanga
durante noche during evening = kuseka
durmiendo sleeping - talekendo
edad age - kisoko
el he - muene
ella she - muena
elefante elephant - nsacho, insan, bondantuei, pakasa sao, nsao
embarazada pregnant - loyú
enamorado lover - yambisa
enano dwarf - ndundu mbaka (evil)
encender light up - tuya, ntuya
enciende light it - songuilá lumuine
energía energy - wánga
enfermedad sickness, disease - kuakumenu, yari yari, yemba, yembo
enfermo sick person - yera, yari, yányara, tubelanga
enojarse get mad - fula botán kando
entender understand - tukuenda
enterrar bury - kunfunda
entierro burial - lukamba nfinda ntoto
entrar enter - kota
envidia envy - kimpa, kimpalu
epilepsia epilepsy - nianga
erección erection - nfia timbisi
esclavo slave - mabika, mubika, muika, mbaki, musensa, babika
escoba broom - monsi, nmonsi, kamba, baombo
esconder hide - kabansiero, kabanchielo
escopeta rifle - nkele, kele
escribir write - masanika, chikuere, mukanda
escuchame listen to me - guisá
escuchar listen - sikilimambo
español spanish - musuluwandio
espejo mirror - lumuino, lumino, lumueno, vititi menso, vititi mensu, mpaka lumueno
espejuelo glasses - lumeno
espina thorn - kere benda, kunia
espíritu spirit - ncuyo, nkuyo, nkisa masa, ngunda, ndúndu, dibamba, yemberekén, dúndu, simbi, yimbi, ndoki, indiambo, yimbi
espíritu (brujeriá) evil spirit - kindoki, kilumbo
espíritu (nganga) cauldron spirit - nfumbi
espíritu (fantasma) phantasm spirit - musanga
espíritu (malo) bad spirit - ndoki
esposa wife - nkana
esquina corner - pambián nsila
estar to be - diata
estoy i am - yera
estómago stomach - puan boane
estrellas stars - buetéte, buéte, teténwangam tetemboa, tango bonansisa, bunansisa, makoria
estudiar to study - kudilonga
excremento excrement - tufe, tufi, ntufi
extranjero stanger - luwanda, lunwando
faja belt - fanda, pondá
falleció deceased - tondoló kuame
fama fame - bango
familia family - kanda
fantasma, espiritú phantasm spirit - kinkindikí
favor favor - sofeka, nsofeka, masikila
ferrocarril train - guio kila, nkumbre kunayiere
fiesta party , festival - sikiringoma, kisobiakia, kisingokia ngola, bangalán
fiesta (baile) dance party - kuma kiá ngola
fiesta (música) music festival - mumboma
firma signature or sign - patibemba
flecha arrow - fendindé, yilo
floja loose - tui kamasinda
fogón stove - kuta, nkuto, munantuya, muyaka, maka
fornicar fornicate - timbé, fifita oyongo
frijoles beans - guandi, nkita lumbe
frijoles colorados red beans - guandu mayonda lele
frijoles negros black beans - madenso, mandenso
fruta fruit - machafio
fruta bomba papaya - machafio kisondo
fuego flame - lemo, bukula
fuerza strength - ngunsa, golo, ngolo
fumar to smoke - basuke súnga, munu suké nsunga, fatibemba
fundamento fundamental cauldron, root cauldron - songue, munalanga, pungún banso, yaya wanga, bango sasinguila
funeraria funeral - yémba, fuá nso
galleta cracker - pojitana
gallina hen - nsusu, sunsuketo, susukeké, wanabalo, wanambolo
gallo rooster - susún kokoro, sunsú kekú, susunwere
gancho hook - samio
ganso goose - wánkala
garabato branch stick - mombala
gato cat - kimbungo, chiwabe, fumankano, fundiankane, güai, nguai, tualengo
gata de magia magic cat - bumba
gordo fat man - buamato
gracias thanks , thank you - ndondele, ntandele, tondele, ntandala moana, nkimandi, sundi, donso, ndonso, manbote,wuanka, nwuanka
grande large - ntukuá
grupo group - krikoria
guanajo turkey - nsowawo, asonwá, asowá
guardar put away - nbaka
guerra war = battle - mulonga, gondomakayira
guitarra guitar - lambrilé matoko, sansimatoko
habla speak (to) - bobadinga, boba, mboba, ndinga, taba, ntaba
hacer to do - kuila
hacha (machete) hachette (machete) - mbele, bele, krengo
harina corn meal - diba, ndiba
hembra female (girl) - nkendo, nkenta, nketa
hermana sister - mpangui yakala
hermano brother - aburo, fumbie, nfumbie, niambe, pakisiame, nkombo, nkondo
hermosa beautiful - boloya
hernia hernia - munúngua
hierbas herbs = plants - bikanda
hierro metal = steel - songé, nsongé
hija daughter - moana, guandin
hijo son - munafuto, munanu, munana
hilo string - babuso
hinchado swollen - mabimbi
hoja leaf - difué, kuku, nkanda
hombre man - bakala, ambaro, burubano, mabumboa, yakara, yakala, yaroka, gualada, mabemba
hormiga ant - kiniomi, miasinam, miansiman nfitete, fikaya, fuila
hospital hospital - kuanso, kumanso
hoy today - lelu, kuanguí, guaki
hoyo hole - kuko
hueso bone - matari pemba, mfansi, yesi, biyesi, beyesi
huesos bones - kongoma, kanguame, musombo
huevo egg - lele, mankima nsuso
humanidad people - bantu
humo smoke - disi
iglesia church - munanso nkisi (kisi), kunansó, amasú mpubola
ignorar ignore - dialamenso
incienso incense - polo, mpolo nsambi (nsambia)
indio indian - minganga badigaso, yamboaki
infierno inferno - lurian bansa kariempembe, yenda kumbansa, kumbabma
iniciación initiation - bundán nkisi (kisi), bundánkisi nganga, kimba, kimbo, mbele ngángano
iniciado initiate - mpangui sama, kirano, malembe goganti
inteligencia intelligence - ntu
irse to leave - mbakuako, mikuenda
jabón soap - saba, nsaba
jarro jar - disanga
jefe chief (person in charge) - mbansa, ngubula, fumo, nfumo, mpangala
jengibre ginger root - túa, ntúa
jícara coco shell cup - watá, nputo guánkala, futu kuankala
jicotea turtle - nkufo, gurú, fuko, furio, fulú, sarakuseko
jimaguas twins - basimba kalulu masa
jimagua twin - mpansa
jorobado crooked - guatekamá
joven young - matoko, baleke, muleke
jubo juice - ñanka, ñuka, ñioka
junto(s) together - ambianta
juramento swearing (in ceremony) - kimbo, kimba
justicia justice - dundalonga, dundalonda, fuambata, nfuambata
policia police - gando
jutiá possum (found in cuba not US) - ngunche, kumbé, sisi, nfuku, chonde, nchonde, kumbé, fumbé
la cardid del cobre ochun, congo - mama chola, mama cholan, chola wengue
la virgen de las mercedes obatala, congo - tiembla tierra
la virgen de regla yemaya, congo - baluande, balunga, kalunga, madre agua
labor labor , work - kebula
ladrar to bark - mufe
lagartija lizard - diansila, diansiya, ndionsila
lágrimas tears - masosí
laguna lagoon - mungane monsa, tuale lango
largo long - mboriyandi
lavar wash - sakumali, súkula
lazaro, san lazaro lazarus - mfumbe, nfumbe
leche milk - magonde, manfanina, suka, nsuka
lechuza owl - minián puango, fúngo mafuka, muni anfuanga
lejos far - tanga nkanda
león lion - nsombo, sambo, nsombo, kosi, chú, kiandongondo, nsombo
levantar to lift - sángula
levántate stand up - sikama
licencia permission - gueyaye, gonda dariyaya
limón lime (lemon) - koronko, kiángana
limpieza cleaning (purifying) - sala, nsala
limpio clean - nsaku
loco crazy - firali, fuali, fuati
loma hill - sulumongo
loro grey african parrot (sacred bird) - nkusu
lucero equated to holy ghost - tetenboa, kimango, chamalongo
luna moon - mposi, ngonda, ngondia, gonda, lungonda, ngunda, lengonda, tángo dilansó
lunes monday - nsala
luz light (also brightness) - tuya, munia
llover to rain - mbula, nfulanguisa
lluvia rain - lango
llanto cry - masanga, samba, sambiayaya
llenar fill - kumbré
llorando crying - dalán kuame, dalán kuami
machete machete - mbele, mbeli, beleko, mbeleko, lumbendo
madera wood - ntí, miti
madre mother - yaya, yeyé, kuandi, wandi, nguá
madrina godmother - yaya, sumbo, nsumbo, ngudi, tikantiká
magia magic - kimpa
majá serpent - mboma, noka, bomboma, bumbema, kimbamba
mal bad (malicious) - yilá, ñari, guame, nguame, kombo simba
malo bad - ngongo, yela, malembe
mandar send - tuma
mano hand - inkuako, blankí, nguika, bata, nkewa, mbemba, lumbo, bembo, mbembo
manteca lard - feria, masi, mense
mañana tomorrow - bari, mbari, masimene
mar ocean (sea) - kulunga, bulunga
marido husband - masuako, nkana, ngami, matoko, bakalí
martes tuesday - nkando
martillo hammer - dungo, ndungo, bungo
matar kill (also sacrifice) - bondá, vonda
mayombe mystery of the spirits - mayombe
mayor elder (in charge) - tata ngango, tata ngango, tata nkisi, tata nkisa, mpambia nkisa
medicina medicine - bilongo
mentira lie - bambú
mentiroso liar - bambunguei
mesa table - brandiku
miel honey - ndambo kinkolo, wemba, dimbo
mirar to look - sinde, nsinde, muene, tala, ntala, bika
mire look - kili
misterio mystery - lembo, nkuí
montaña mountain - kunalemba, mongo
monte woods - anabutu, finda, nfinda, kunanfinda, musitu
morir to die - lufua, kufuá
mosca fly - boansi, bonsé
mosquito mosquito - lulendo, kangoma
mucho plenty - bobé, ingui
muerte death - malala
muerto dead - nfumbi, nfumbe, mfumbe, nganga, nkula, bakula, bankita
mujer woman - kasiwa, dimba, nkento
mundo world - bemba, panguila, npanguila
mundo (tierra) world (earth) - ntoto
música music - gungafuto, minwi, púngui
nacer (nació) born - sapunto, saputa
nadar swim - guabinda
nalgas butt (cheeks) - fembe, bungonani, matako, nfembe
naranja orange - balala, muamba, malata, mbefo
nariz nose - beno nsumo, masuru, masurí
negocio business - mbembo
negro black - mifuita, kulu, yandombe, yandobo, mufuita
ninguno none - mune pun
niña girl - moana nené, moana bakala
niño boy - balígue, moana luke, basikanda, moana, muana, buta
no no - nani, ko
noche night - kalungo, buna fukua, bunanfuka
nombre name - lusina
nosotros we - e tutu
nubes clouds - yalanwá munansula
nudo knot - nkango, gango, ngango
nueve nine - fuá, mendako
nuevo new - lulendo penfialo
números numbers - uno,one - yesi
dos two - yole,
tres three - itatu,
cuatro four - iya,
cinco five - ifumo,
seis six - isabami,
siete seven - isubuare,
ocho eight - inona,
nueve nine - fuá,
diez ten - kumi
obispo bishop - fumo, nfumo
ocho eight - inona, mendete
oídos ears - mato
oigo hear - mo wa
oír to hear - sikiri mato, kuendan, kuto, nkuto, wiri
ojos eyes - muini, mesu, mensu
oreja ear - mato, tuto, nwenga
orinar urinate - lango banga
oscuro dark - tombe, mfuembo, mpimpa
padre father - tata
pagar pay - futeno
país country - nsí
pájaro bird - nuí, sunsun, sunso
palabra word - dinga
palabras words - mato
palacio palace - munanso, munansó
palero priest of the dead (congo priest) - tata nganga, padre nganga, tata nkisi
palma palm - lala, mamba
palo stick - saku saku, nkunia, kunie
paloma pigeon - mpembe, sunso nsambia, yembe
pan bread - bolo, mbolo
pnatalón pants - mbati, lele makate
pantera panther - yamakara, kombo bongala
pañuelo handkerchief - lilenso, dilanso, dileso, direso, benso, mbenso
papel paper - katikán kanda
para for - duala, nduala
pared wall - lúmba
parir to give birth - kabo angasi
parto birth - mpasi
pato duck - nsusulango, badango, barango, ufadango
pavo turkey - suso asogue
pecho chest - turu, nturu, tulu, ntulu
pegar to hit - tati
peleando fighting - monongoya, sambulán, sambilán
pelo hair - insefe, nsefu, mabuisa, sefu, sefú, nsuesi, suke, nsuke
pellejo skin - kanda
pena shame - nfía, magate, makate
pensando thinking - bonsando
perdón sorry - sambia ntuke, yai, ntuke
permiso permission - kuenda banguata, kuendan banguata
perro dog - mboa, mbúa, yimbis, mbulo, jimbiá
pescuezo neck - chinga, nchinga
pescado fish - sonsi, sonsé
pie foot - lumbe, mumalo, alumalo, ntambe, tambe, ntambe, malo, mioko, dikuenda
piedra rock - matari
piedra imán magnet - fumanda kimpeso, fumanda impeso
piedra rayo rock formed by lighting - nkita simpungo
pimienta (y de guinea) dungo, ndungo, tuola
piojo flea - tatú
piña pineapple - miengue
planta plant - tiama, nsiama, kongué
plátano makondo, mankoma
plumas feathers - nkanda, mukanda
poco little - kukako, mune yolé
podrido rotten - yaola, nfuá, fuá
policía police - fiota, gando, mukuaputo
polvo powder - polo, mpolo
pólvora gun powder - fula, nfula
porquería trash - tufiro, ntufe
pozo well - longue, kamatoto
prenda amulet - nganga, ganga, macuto, kundu, nkundu, kimbisa, muganga, mungonga
preso prisoner - nena luande
prohibido prohibited - nlongo
pronto quickly - tuimini
prostituta prostitute - nkuna nwako, mbisi labana, kontoria
prueba proof - walenga
puente bridge - masa lamba
puerco pig (swine) - misunguru
puerta door - munelando
rabo tail - sila, biokónsila
raíz root - bugule
rana toad - siré, chulá
rata rat - mbinda, matutu, kibe
ratón mouse - untongo, wénputo, pu, npu, puku, mpuku, jipuko, jipuku
rayo lightning - nsasi fula, yilo, mukiama
recoger gather - kuabilanga
recuerdos memories - samuna nkenda
redondo round - kuyereré, kuyere
regresar return - lúrie
reloj clock - ntiele, bungafuto
resguardo amulet (small) - macuto, makuto, pánga, kindo, mpungo, mpungu, nganga, ganga, kabunga, kondo
retrato photograph - dimbo
rezo prayer - mabungo, mambo
rey king - nfumo, fumanchú, fumuampi, mani
rico rich - mbongo
rincón corner (inside house) - kasuako
riñon kidney - bangá, mbangá, banga, mbanga
río river - lukala, kuilo, lukango, mbelesi, mbilesi
rojo red - mbuaki, mengu
romper tear (break) - boa, diboa
ropa clothing - lele, nguelele, nche, mbeke, miengue
roto broken - kitutu
sábado saturday - wengue, ngué, dengué
sabana bed sheet - inseke, beko, muna, ditutu
saber to know - bika, gualuki
sabiduría wisdom - tuán, ntuán, bundanga
sabio wiseman - nfumo
sacerdote priesthood - nfumo bata
saco sack (burlap) - ntuku, fuko
sal salt - sukre, mpolo
saliva saliva - mete
salud health - yila, malembe, salamaleko, nsalamaleko, nsalamalecum, salamalecum
saludo greeting - malembe nyale
san lazaro (arara) lazarus, congo - mfumbe, nfumbe
san pedro saint peter, oggun - zarabanda, sarabanda
sangre blood - menga, kimenga
santa barbara chango, congo - siete rayos, nsasi
santa teresa de jesus Oya, mother theresa - centella, mariwanga, mama wanga
santo saint or deity - mpungo(s), mpungu(s)
sapo toad - chulá, nchulo, nkuila, ndiónsila
saya skirt - lelepun
secreto secret - abakúa, sokinakue
seis six - isabami
sembrar plant - nfuri, furi, furintoto
señor mister - mpangui
señora misses - penda, ngana, nkento
serpiente serpent - mbumba, nsiama
silencio silence - mambe
silla chair (seat) - fumbo, luando, kibundo
soga rope - musene, nima, bulo, mukolo
sol sun - ntangu, ntango, tango, tangu
soldado soldier - masererí, masoari, mubonga
soledad solitude - moana kaka
sombrero hat - kisumbo, musumbo, masumbo
sube climb - banda
suelo floor - tore, ntore
sueño dream - kuanda nsoyi
tabaco cigar - nsunga, sunga
tambor drums - goma, ngoma, ngoma mputo, kingoma, mula, masikuila
tarro bull horn - mbinga, bani, nbani
tarro (cargado de nganga) bull horn (cauldron secret) - mpaka
taza cup - ponda, nchá
techo roof - lulia
tela cloth - kangu
templo temple - nso
tener have - simbanka
tiempo time - mbu, tango, malanda
tierra earth - ntoto, nsi
tigre tiger - ngo, lugo, kinaningo
tijera scissors - kesi, nsama
tinta dye or ink - fiota, menga fiota
tirar throw - tákula
tiro threw - munduko
tocar touch - takalunga
todos all - lumbo
toma take - ntuala, fambo
tomar to drink - tambula
tonto dummy - soé
tormento storm - mbula
trabajar to work - banga, nsikila
tranquilo calm - yeka
trece thirteen - kumiyate
tren train - nkumbre
tres three - itatu, tatu
tristeza sadness - kikenda
tropezar stumble - munantansila
trueno thunder - kuankila, guankila
uno one - yesi
uña finger nail - kiala
uva grape - mamputo
yemaya (la virgen de regla) yemaya, congo equal - baluande, balunga, kalunga, madre agua
yerba plants - nfita, matiti, vititi
yerbas herbs - musanga
zapato shoe - mamabo, nkand

No comments:

Post a Comment